Inleiding

In de najaarsrapportage wordt gerapporteerd over de uitvoering van de begroting 2016 en de financiële afwijkingen die daaruit volgen. De afwijkingen zijn op basis van de realisatie tot en met oktober van het jaar. De rapportage geeft een indicatie van het eindejaarsresultaat. Daarnaast zorgt de besluitvorming door de raad over de voorgelegde begrotingswijzigingen ervoor dat wordt voldaan aan de eisen van begrotingsrechtmatigheid gedurende het jaar.

Verwacht rekeningresultaat 2016
In oktober 2016 is de burap door de raad vastgesteld. Het saldo van de begroting 2016 sloot toen nadelig op € 6,1 miljoen. In de begroting 2017 is voor het jaar 2016 een saldoneutrale begrotingswijziging van € 9,6 miljoen opgenomen als gevolg van de verwerking van het rekeningresultaat 2015 en de vrijval uit het weerstandsvermogen (conform kadernota 2017). Ook is de actualisatie van het Investeringsfonds, zoals opgenomen in het MPG 16.2, voor jaarschijf 2016 verwerkt in de begroting 2017.

Het totaal aan begrotingswijzigingen die bij de najaarsrapportage worden voorgelegd, draagt voor € 8,6 miljoen voordelig bij aan het begrotingssaldo. De wijzigingen brengen de begroting daarmee op een voordelig saldo van € 2,5 miljoen.  

Op basis hiervan is de verwachting dat het saldo bij de jaarrekening 2016 € 2,5 miljoen voordelig zal zijn. Evenals voorgaande jaren zal over enkele posten bij de rekening 2016 nog besluitvorming plaatsvinden. Dat betreft in elk geval de financiële ontwikkelingen als gevolg van de decembercirculaire van het gemeentefonds en het vaststellen van de hoogte van de algemene reserves. Deze besluiten zijn mede bepalend voor het uiteindelijke rekeningresultaat 2016. De ervaring leert dat de ontwikkelingen in de laatste maanden van het jaar per saldo meestal een voordelig effect op het resultaat hebben.

Tabel 1                                                                                                             Bedragen x (€ 1.000)                                                                                                                                           

Accountantscontrole jaarrekening 2016
In 2015 heeft Zaanstad een verklaring met beperking gekregen bij de jaarrekening vanwege de onzekerheden bij de uitgaven voor Jeugd en Persoonsgebonden budgetten (PGB’s). Inmiddels zijn door zowel gemeenten als aanbieders stappen gezet. Ook voor 2016 is het onzeker of dit voldoende is voor een goedkeurende verklaring bij de jaarrekening. We werken nu aan een aanpak om deze onzekerheid in te perken en die passend is bij onze uitgangspunten (waaronder het beperken van de administratieve lasten en het vergroten van eigen verantwoordelijkheid).

Toelichting op de grootste financiële afwijkingen
Het totaal van alle wijzigingen in de najaarsrapportage heeft een voordelig effect van € 8,6 miljoen. Hieronder zijn de voor- en nadelen groter dan of gelijk aan € 250.000 in een tabel opgenomen en toegelicht. De volledige toelichtingen op alle begrotingswijzigingen zijn te vinden in de betreffende begrotingsprogramma’s in het volgende hoofdstuk.

Tabel 2                                                                                                             Bedragen x (€ 1.000)                                                                                                                                           

1.   Onttrekking Algemene reserve sociaal (- € 4.290.000)   

In de burap is een verlaging van de rijksbijdrage Participatiebudget (BUIG) opgenomen van € 4,3 miljoen. Ten tijde van de burap konden we nog geen goede (financiële) prospecties geven op het gebied van jeugd, zorg en participatie. Daarom is toen voorzichtigheidshalve besloten het ontstane tekort door de lagere rijksbijdrage (nog) niet te verevenen met de ARS, maar te betrekken bij de najaarsrapportage. De laatste ontwikkelingen op beide begrotingsprogramma’s en de stand van de ARS maken verevening van de BUIG nu alsnog mogelijk. Conform het raadsbesluit van het instellen van de ARS wordt daarom in de najaarsrapportage € 4,3 miljoen onttrokken aan de ARS.

2.   Vrijval reserves en voorziening investeringsprojecten (- € 2.289.000)
Vanaf 1 januari 2017 moeten conform de gewijzigde voorschriften van het BBV investeringen met maatschappelijk nut verplicht worden geactiveerd en afgeschreven over de periode die gelijk is aan de gebruiksduur. Voor investeringen in de openbare ruimte in De Omzoom, Kogerveld-Zuid en investeringsprojecten Landschap zijn bedragen gereserveerd in bestemmingsreserves en een voorziening. Zoals eerder aangekondigd in de besluitvorming bij de begroting 2017 kunnen deze bedragen vrijvallen. De jaarlijkse rente- en afschrijvingslasten voor deze investeringen lopen voortaan via het Meerjareninvesteringsplan (MIP).

3.   Ontwikkelingen gemeentefonds (- € 1.929.000)
Over de jaren 2014 en 2015 heeft de gemeente een nabetaling van het Rijk ontvangen van € 785.000. Dit is het gevolg van aanpassingen in de berekening en de verdeling  van de algemene uitkering van het gemeentefonds.
Daarnaast is op Prinsjesdag de septembercirculaire verschenen, waarin een nieuwe stand van de algemene uitkering voor het jaar 2016 is gegeven. In totaal wordt de uitkering met € 1,1 miljoen verhoogd. Een bedrag van bijna € 0,5 miljoen hiervan betreft de decentralisatieuitkering voor de verhoogde uitkering over het eerste half jaar ten behoeve van de opvang statushouders. Het voorstel is dit bedrag aan een nieuwe reserve toe te voegen (zie punt 5).

4.   Voordelen bedrijfsvoering (- € 546.000)
Het hier gepresenteerde voordeel is voornamelijk het gevolg van de vrijval van de stelpost salarisbegroting. Bij de kadernota 2017 is besloten deze stelpost in het vervolg te benutten voor de duurzame personeelsbegroting. In 2016 kan deze stelpost nog vrijvallen.

5.   Vorming reserve nieuwkomers (€ 492.000)
In het kader van het Uitwerkingsakkoord Verhoogde Asielinstroom heeft het Rijk een bedrag van bijna € 0,5 miljoen toegekend aan onze gemeente. Deze bijdrage voor het eerste halfjaar 2016 en de verwachte bijdrage in de decembercirculaire zijn ter dekking van de uitgaven in 2016 en 2017 ter uitvoering van de vastgestelde visie op de opvang en integratie van vluchtelingen in Zaanstad (RB 13 oktober 2016). Het voorstel is voor deze middelen een bestemmingsreserve te vormen, zodat ze voor dit doel beschikbaar blijven na 2016.

6.   Actualisatie vastgoed (- € 440.000)
De kosten en opbrengsten van de vastgoedportefeuille van de gemeente is geactualiseerd. Het gaat hierbij om verkoopopbrengsten en kosten voor onderhoud en ontwikkeling. Het voordelig saldo wordt voornamelijk veroorzaakt door hogere verkoopopbrengsten.

7.   Vrijval onderhoud panden Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland (- € 320.000)
Het onderhoud aan de panden aan de Industrieweg en het Prins Bernhardplein wordt in overeenstemming met het onderhoudsplan Zaanstad uitgevoerd door de Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland. De middelen die niet nodig zijn voor het onderhoud in 2016 vallen vrij.

8.   Actualisatie bedrijfsvoeringskosten investeringen en grondexploitaties (€ 250.000)
De ondersteunde diensten en de facilitaire kosten van de gemeente worden deels uit de algemene middelen gedekt en deels uit grondexploitaties en investeringsbudgetten. Bij het opstellen van de begroting wordt ingeschat hoe groot elk aandeel is. Bij de narap wordt de dekking geactualiseerd op basis van het werkelijke aantal grondexploitaties en investeringen. Daarbij is geconstateerd dat er € 0,25 miljoen minder dekking vanuit projecten mogelijk is, waardoor deze kosten ten laste komen van de algemene middelen.

9.   Overige wijzigingen (€ 474.000)
De overige begrotingswijzigingen leiden per saldo tot een nadeel van € 0,5 miljoen. Dit is een totaaltelling van alle begrotingswijzigingen met een voor- of nadeel kleiner dan € 250.000 en alle wijzigingen op de kosten die via de kostenverdeling over alle programma’s worden verdeeld. In de kostenverdeling is een bijstelling van € 0,7 miljoen verwerkt op het capaciteitsbudget in het domein stedelijke ontwikkeling. Extra personeel is onder meer nodig voor nieuwe initiatieven in het kader van Maak.Zaanstad en de Omgevingswet en de ontwikkeling van instrumentarium voor maatwerkoplossingen.

Financiële ontwikkelingen sociaal domein
De gemeente is nu een kleine twee jaar verantwoordelijk voor de uitvoering van (extra) taken op het gebied van de Jeugdwet, de Wmo en de Participatiewet. In financieel opzicht wordt steeds duidelijker hoe het totaal beschikbare budget het beste kan worden verdeeld over de verschillende doelgroepen en voorzieningen. Dit leidt in de najaarsrapportage tot een aantal verschuivingen van  budgetten binnen het sociaal domein (programma Jeugd en Zorg en programma Werk, inkomen en economie), zie tabel 3.

In het programma Jeugd en zorg is sprake van een voordelig saldo van € 1,1 miljoen. De uitgaven voor ondersteuning (zowel WMO en Jeugd) zijn zoals het er nu naar uitziet over heel 2016 hoger dan in 2015. We zien een beweging van de 2e naar 1e lijn, maar met name bij Jeugd nog niet de gewenste snelheid en grootte. Het voordelig saldo van € 1,1 miljoen is enerzijds het gevolg van onderbesteding van het budget voor Slim Investeren. De middelen van Slim Investeren zetten we in voor de beweging naar de voorkant: meer preventie, en meer de beweging van 2e naar 1e lijn. Het heeft enige tijd gekost om deze beweging te vertalen in concrete plannen en afspraken met uitvoerende externe partners. Door deze opstartfase is een deel van de middelen van Slim Investeren in 2016 niet besteed. Anderzijds is sprake van eenmalige voordelen uit de afrekening over 2015 van zorgaanbieders en de PGB. Conform het raadsbesluit over de instelling van de Algemene reserve sociaal (ARS) wordt dit saldo verevend met deze reserve. De begrote onttrekking aan de ARS wordt daarom met € 1,1 miljoen naar beneden bijgesteld.

In het programma Werk, inkomen en economie is sprake van een voordelig saldo van € 1,7 miljoen bij de uitgaven in het kader van de Participatiewet, zowel aan de inkomens- als de werkgelegenheidskant. Aan de inkomenskant is dat te verklaren doordat uitgaven aan uitkeringen lager zijn als gevolg van een lagere gemiddelde uitkering door deeltijdwerk en de invoering van de kostendelersnorm. Daarbij is de rijksbijdrage hoger voor de BUIG en de BBZ als gevolg van een groeiend aantal BBZ-cliënten. Aan de werkgelegenheidskant heeft het te maken met de beweging die we aan het maken zijn. We zetten in op meer mensen zien en spreken, wat niet meteen leidt tot een grotere uitgave van re-integratiemiddelen. Tot slot is er een beter verwacht resultaat van BaanStede. Ook dit totale saldo wordt verevend met de ARS, wat leidt tot een lagere onttrekking aan deze reserve.

Tabel 3                                                                                                             Bedragen x (€ 1.000)                                                                                                                                           

* Dit is een lager bedrag dan in programma 1 voor deze wijziging is opgenomen (- € 2.561), omdat een deel van de bedrijfsvoeringskosten niet wordt verevend met de ARS.

Vooruitblik 2017
De hoogte van de rijksbijdragen voor de taken in beide begrotingsprogramma’s blijft in enige mate  onzeker. Op basis van de afspraken die zijn gemaakt tussen het Rijk en de VNG over de aantallen mensen die vallen onder de wet langdurige zorg (‘startstreepmutaties’) verwacht het college voor 2017 kortingen op uitkeringen van het Rijk. Voor de jeugdwet is dit een korting van € 0,8 miljoen en voor de Wmo € 1,5 miljoen. Daarnaast is het voorlopig budget van de BUIG in 2017 € 1,7 mln. lager dan in 2016.

We zien verder dat de onderbesteding op Jeugd en Wmo in 2016 kleiner is dan in 2015. Daarbij zijn de verwachte uitgaven voor bijstandsuitkeringen € 5,5 miljoen hoger dan de inkomsten. Het kan zijn dat in 2017 en verder wel herallocatie vanuit het stuurbudget of Slim Investeren nodig is en/of een beroep wordt gedaan op de ARS.

Bij de jaarrekening 2016 wordt het risicoprofiel van beide programma’s opnieuw ingeschat en wordt gekeken of de ARS voldoende omvang heeft. Op basis van de prognose 2016 en het huidig risicoprofiel daalt de ARS onder het afgesproken minimum van 0,75%.

Nieuwe reserves
Naast diverse mutaties in de reeds bestaande reserves (in hoofdstuk 3 is een overzicht van de reserves opgenomen) wordt voorgesteld om drie nieuwe reserves te vormen:

• Reserve nieuwkomers (€ 492.000)
• Reserve groot onderhoud facilitair (€ 233.000)
• Reserve herplant bomen (opbrengst Brikstraat) (€ 100.000)

De reserve nieuwkomers is hiervoor toegelicht. De reserve groot onderhoud facilitair wordt gevormd vooruitlopend op de vorming van een voorziening voor de kosten voor het groot onderhoud van het stadhuis. Op dit moment wordt het meerjarenonderhoudsplan hiervoor opgesteld. Zodra dit klaar is, kan de voorziening worden opgenomen. Het voordelig saldo op de facilitaire kosten wordt ingezet om de tijdelijk reserve te vullen.
De reserve herplant bomen (opbrengst Brikstraat) wordt gevormd uit een van de projectontwikkelaar ontvangen bedrag voor de herplant van bomen elders in Zaanstad. Omdat we in de winter niet kunnen herplanten, wordt voorgesteld dit geld via bestemmingsreserve over te hevelen naar 2017.